OSTEOPOROZ (KEMİK ERİMESİ)

Osteoporoz, kemik kütlesinde azalma ve kemik dokusunun mikroyapısında bozulma ile karakterize, kırık riskini artıran sistemik bir iskelet hastalığıdır. Düşük travma ile kırıklara yola açabildiği için önlenmesi ve geliştiyse tedavi edilmesi önemlidir. Menopoz sonrası kadınlarda en sık gördüğümüz bu durumu arttıran risk faktörleri şunlardır:

  • İleri yaş: Özellikle 65 yaş ve üzeri
  • Genetik yatkınlık: Ailede osteoporoz ya da kırık öyküsü (özellikle kalça kırığı)
  • Irk: Kafkas ve Asyalı ırklarda daha yaygın
  • Östrojen eksikliği: Erken menopoz veya yumurtalıkların erken alınması
  • Erkeklerde testosteron eksikliği (hipogonadizm)
  • Tiroid hormonları fazla olması (hipertiroidi) veya uzun süreli aşırı dozda hormon tedavisi
  • Paratiroid hormonu fazlalığı (Primer hiperparatiroidizm)
  • Kortizol fazlalığı (Cushing sendromu) veya kronik steroid kullanımı
  • Yetersiz kalsiyum ve D vitamini alımı
  • Yetersiz fiziksel aktivite
  • Sigara kullanımı
  • Aşırı alkol tüketimi
  • Düşük vücut ağırlığı / vücut kitle indeksi < 18.5
  • Yetersiz protein alımı
  • Romatolojik hastalıklar: Romatoid artrit, lupus
  • Gastrointestinal bozukluklar: Çölyak hastalığı, inflamatuvar barsak hastalıkları, mide ameliyatları
  • Kronik karaciğer veya böbrek hastalığı
  • Yeme bozuklukları: Anoreksiya nervoza
  • Tip 1 diyabet
  • Organ nakli öyküsü
  • Glukokortikoidler: ≥3 ay kullanımı (örneğin prednizon ≥5 mg/gün)
  • Epilepsi ilaçları (fenitoin, fenobarbital)
  • Aromataz inhibitörleri (ör. meme kanseri tedavisinde kullanılırlar)
  • LHRH agonistleri (ör. prostat kanseri tedavisinde kullanılırlar)
  • Heparin (özellikle uzun süreli kullanım, diyalizde kullanılır)
  • Uzun süreli Proton pompa inhibitörleri (PPI) (bazı mide ilaçları kullanımı), bazı çalışmalarda risk ile  ilişkilendirilmiştir

SEKONDER OSTEOPOROZ (İKİNCİL KEMİK ERİMESİ)

Altta yatan bir hastalığa veya duruma bağlı olarak gelişen kemik kaybıdır. Bu nedenle, sadece yaşa ve menopoz durumuna bağlanamayacak osteoporoz vakalarında sekonder nedenlerin araştırılması büyük önem taşır.

Kimlerde sekonder osteoporoz (ikincil sebebe bağlı kemik erimesi) araştırılmalıdır?

  1. Beklenmeyen yaşta veya risk faktörü olmadan osteoporoz tanısı varsa:
  • Premenopozal kadınlarda veya genç erkeklerde osteoporoz saptanması
  • 50 yaş altında vertebra kırığı veya düşük travmalı kırık olması
  1. Kemik mineral yoğunluğu beklenenden daha düşükse:
  • Ciddi derecede düşük T-skoru (örneğin T skoru ≤ -3.0)
  • Hızlı kemik kaybı gösteren densitometri sonuçları
  1. Tedaviye yanıtsızlık varsa:
  • Tedaviye rağmen yeni kırık gelişimi
  • Tedaviye rağmen dansitometrede anlamlı düzelme olmaması
  1. Sekonder neden düşündüren laboratuvar bulguları varsa:
  • Kalsiyum yüksekliği, fosfat düşüklüğü, yüksek alkalen fosfataz, düşük D vitamini
  • Kansılzık, böbrek fonksiyon bozukluğu, kortizol fazlalığı şüphesi
  • TSH düşüklüğü 
  • Üreme hormonu düşüklüğü
  1. Sekonder osteoporoza neden olabilecek hastalık ya da ilaç öyküsü varsa:
  • Glukokortikoid kullanımı (>3 ay)
  • Antiepileptikler, aromataz inhibitörleri, tiroid hormon fazlalığı
  • Malabsorbsiyon sendromları (çölyak, IBD), hipogonadizm, hipertiroidi, hiperparatiroidi, Cushing sendromu, kronik böbrek hastalığı
  1. Aile öyküsü veya genetik yatkınlık varsa:
  • Genç yaşta osteoporoz öyküsü olan birinci derece akraba
  • Genetik sendrom şüphesi (örneğin osteogenezis imperfekta)

 

Sekonder osteoporoz (ikincil sebebe bağlı kemik erimesi) sebepleri nelerdir?

1. Endokrin Hastalıklar

  • Hipertiroidi

  • Hipogonadizm (erkekte testosteron düşüklüğü, kadında erken menopoz)

  • Hiperparatiroidi

  • İdiyopatik hiperkalsiüri
  • Hipomagnezemi

  • Cushing sendromu (endojen veya steroid kullanımıyla)

  • Tip 1 ve Tip 2 diyabet

  • Akromegali

  • Prolaktinoma (hipogonadizm ile birlikte)

2. Gastrointestinal Nedenler

  • Malabsorbsiyon sendromları
    (Çölyak hastalığı, inflamatuvar bağırsak hastalığı, bariatrik cerrahi sonrası)

  • Kronik karaciğer hastalıkları (siroz dahil)

3. İlaçlara Bağlı Nedenler

  • Glukokortikoidler (en sık ilaç ilişkili neden)

  • Aromataz inhibitörleri (meme kanseri tedavisinde)

  • Antiepileptikler (fenitoin, fenobarbital)

  • Tiroid hormonu aşırı replasmanı

  • Proton pompa inhibitörleri (uzun süreli kullanımda)

  • Heparin (özellikle uzun süreli)

4. Kronik Hastalıklar

  • Kronik böbrek hastalığı (renal osteodistrofi)

  • Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
    (özellikle steroid tedavisiyle birlikte)

  • Romatoid artrit ve diğer inflamatuvar hastalıklar

  • Anoreksiya nervoza

5. Onkolojik Durumlar

  • Multipl miyelom

  • Metastatik kemik hastalıkları

  • Kemik iliği infiltrasyonu yapan hematolojik hastalıklar

6. Yaşam Tarzı ve Beslenme İlişkili Faktörler

  • D vitamini eksikliği

  • Kalsiyum eksikliği

  • Sigara, alkol bağımlılığı

  • Sedanter yaşam